Maniak marudzi #18: "Obiektywne" recenzje

MA­NIAK ROZ­PO­CZY­NA

Bar­dzo czę­sto spo­ty­kam się w In­ter­ne­cie z ko­men­ta­rza­mi, typu: „Re­cen­zja x to w su­mie do­brze na­pi­sa­ny tekst, tyle że jej au­tor, y, nie jest obiek­tyw­ny, więc po­czy­tać moż­na, ale oce­na i tak jest wy­ssa­na z pal­ca”. Oczy­wi­ście po­da­ję for­mę moc­no zła­go­dzo­ną, bo zda­rza­ją się oso­by, któ­re są mniej mi­łe (ko­cha­ny In­ter­net i zwod­ni­cze po­czu­cie ano­ni­mo­wo­ści…).

Ile­kroć coś w tym ro­dza­ju wi­dzę, za­trzy­mu­ję się na chwi­lę i za­czy­nam głę­biej za­sta­na­wiać. No bo chwi­lecz­kę — od kie­dy re­cen­zent ma być obiek­tyw­ny i co waż­niej­sze — jak ma taki być? Czy w ogó­le da się oce­nić ja­kieś dzieł kul­tu­ry nie­su­biek­tyw­nie? I wresz­cie — czy tek­sty su­biek­tyw­ne są rze­czy­wi­ście złe i nie­rze­tel­ne? A mo­że po pro­stu nada­li­śmy przy­miot­ni­ko­wi „su­biek­tyw­ny” nowe zna­cze­nie: „ta­ki, któ­ry ma zda­nie inne od mo­je­go”?

MA­NIAK MA­RU­DZI

Za­cznij­my od pod­staw, czy­li od de­fini­cji słów, któ­re, w wie­lu przy­pad­kach, spra­wia­ją nam du­ży pro­blem. I że­by nie by­ło, że wy­ssa­łem je z pal­ca, po­wo­łam się na do­stęp­ny tak­że w In­ter­ne­cie (o tu­taj) bar­dzo rze­tel­ny „Słow­nik ję­zy­ka pol­skie­go pod re­dak­cją Wi­tol­da Do­ro­szew­skie­go”.
Na po­czą­tek słów­ko: „o­biek­tyw­ny”. W słow­ni­ku de­finio­wa­ne jest ono na­stę­pu­ją­co:

¹ od­zna­cza­ją­cy się obiek­ty­wi­zmem, wol­ny od uprze­dzeń, bez­stron­ny
² ze­wnętrz­ny wzglę­dem świa­do­mo­ści, ist­nie­ją­cy nie­za­leż­nie od czy­jej­kol­wiek świa­do­mo­ści

Wy­ni­ka z tego ja­sno i wy­raź­nie, że oso­ba obiek­tyw­na, to taka, któ­ra nie kie­ru­je się wła­snym od­czu­cia­mi, uprze­dze­nia­mi i nie opo­wia­da się po żad­nej ze stron. Już tu­taj wi­dać pierw­szą rzecz, któ­ra kłó­ci się z isto­tą re­cen­zji — jej au­tor musi się wszak opo­wie­dzieć po ja­kiejś stro­nie. Spójrz­my te­raz na słów­ko: „su­biek­tyw­ny”.

za­leż­ny od pod­mio­tu po­zna­ją­ce­go, uwa­run­ko­wa­ny ce­cha­mi tego pod­mio­tu, pod­mio­to­wy

A za­tem oso­ba su­biek­tyw­na to taka, któ­ra wy­ra­ża po­gląd, osąd, opi­nię i opie­ra je na swo­ich prze­ko­na­niach, prze­my­śle­niach. Zo­bacz­my jesz­cze, jak de­finio­wa­na jest „re­cen­zja”.

wy­po­wiedź (zwy­kle pi­sem­na), za­wie­ra­ją­ca kry­tycz­ną oce­nę utwo­ru li­te­rac­kie­go, dzie­ła na­uko­we­go, przed­sta­wie­nia te­atral­ne­go, fil­mu, kon­cer­tu itp.

Tu­taj po­ja­wia­ją się dwa sło­wa, któ­re rów­nież mo­gą spra­wić ma­ły pro­blem. Mia­no­wi­cie „kry­tycz­ny” oraz „o­ce­na”. Znów się­gnij­my więc do słow­ni­ka:

kry­tycz­ny — opar­ty na ana­li­zie, ba­da­niu cech ujem­nych i do­dat­nich przed­mio­tu
oce­na — wy­po­wie­dze­nie są­du o war­to­ści cze­go; kry­ty­ko­wa­nie, kry­ty­ka; wy­po­wiedź, roz­pra­wa itp. za­wie­ra­ją­ce ta­kie są­dy

I na tym eta­pie wszyst­ko po­win­no być a pro­pos na­szych słów klu­czy ja­sne. A przy­naj­mniej w teo­rii.
Za­sta­nów­my się nad jesz­cze jed­ną kwe­stią — czy da się co­kol­wiek oce­nić obiek­tyw­nie? Ow­szem, da się, je­śli ist­nie­ją jed­no­znacz­ne, nie­pod­da­wal­ne pod dys­ku­sję kry­te­ria. Obiek­tyw­nie oce­nić moż­na za­tem np. kla­sów­kę z ma­te­ma­ty­ki — to czy dane za­da­nie roz­wią­za­no do­brze czy źle, nie za­le­ży w koń­cu od wi­dzi­mi­się oce­nia­ją­ce­go. To te­raz py­ta­nie trud­niej­sze — czy da się oce­nić obiek­tyw­nie dzie­ło kul­tu­ry np. film, se­rial, książ­kę, ko­miks, grę kom­pu­te­ro­wą czy utwór mu­zycz­ny? I tu się za­czy­na­ją scho­dy.
Dzie­ło kul­tu­ry ma to do sie­bie, że jego od­biór to rzecz bar­dzo in­dy­wi­du­al­na i za­leż­na od gu­stu. Na każ­dym ta­kie dzie­ło robi inne wra­że­nie i każ­dy wy­cią­ga z nie­go zu­peł­nie coś in­ne­go. Ce­chy da­ne­go utwo­ru mo­gą więc jed­nej oso­bie się spodo­bać, a dru­giej nie. I nie ma w tym zu­peł­nie nic złe­go — gdy­by do­słow­nie każ­dy lu­bił do­kład­nie to samo, to świat był­by nud­ny. Nie ma żad­nych obiek­tyw­nych kry­te­riów oce­ny dzie­ła kul­tu­ry, a więc nie ma moż­li­wo­ści, aby jego re­cen­zja też taka by­ła. Ko­niec krop­ka. No chy­ba, że po­zba­wi­li­by­śmy ta­kiej re­cen­zji wszel­ki osą­dów i pod­mie­ni­li je for­muł­ką „jed­nym mo­że się to spodo­bać, a in­nym nie”. Ale wte­dy po­zba­wi­li­by­śmy ją tak­że jej klu­czo­we­go ele­men­tu — „kry­tycz­nej oce­ny”, a co za tym idzie, sta­ła­by się nie re­cen­zją, a stresz­cze­niem czy opi­sem.

MA­NIAK KO­ŃCZY

Wnio­sek oczy­wi­ście pły­nie z tego wszyst­kie­go je­den — re­cen­zent nie ma być obiek­tyw­ny. Ma wy­ra­zić swo­ją opi­nię i tra­fić za­rów­no do osób o po­dob­nym, jak i o in­nym gu­ście, tak by móc z nimi pod­jąć dys­ku­sję. Po­wi­nien pi­sać tek­sty rze­tel­ne, do­brze uar­gu­men­to­wa­ne i cie­ka­we. I tyle. A to że ma inne zda­nie od na­sze­go, wca­le nie ozna­cza, że to źle.
PS. Za ten tekst li­czę na or­der „Ka­pi­ta­na oczy­wi­sto­ści”. ;)